Baki Öz (Araştırmacı Yazar)

1. Giriş:

Hacı Bektaş Veli’yi yaratan ve “Hacı Bektaş Veli’ye XIII. y. yılın ürünüdür” dedirten tarihsel koşulları ve bu dönemin Ortadoğu, Anadolu ortamını, yaşantısını ana çizgileriyle görelim. Şuna inanıyoruz; Hacı Bektaş’ı anlamak, ancak XIII. y. yıl Ortadoğu ve Anadolu koşullarını, yapısını tanımakla mümkün olacaktır. Hacı Bektaş’a, inanç- düşünce- eylem bağlamındaki hareketine, çizgisine çağı ve ortamı gözönüne alınarak bakılması durumunda Hacı Bektaş olgusu bir somutluk, bir gerçeklik kazanabilecektir.

Olgunun bir başka yanı da şudur: Hacı Bektaş; çağına damgasını vuran, ortamını yaşanılabilir duruma getirmek için çözümler üreten, arayışlar içerisine giren, koşulları toplumun yararı doğrultusunda değiştirmek için zorlayan biridir. Sulucakarahöyük’teki küçücük topluluğunu yapılandırışında bunları görüyoruz. O, düşündüğü ideal toplum için Sulucakarahöyük topluluğunu model almış, bu modeli Anadolu geneline yaymaya çalışmıştır. İşte Hacı Bektaş’ı bir birey olmaktan çıkarıp, günümüze kadar kalıcı kılan bu yanıdır. İşte bu nedenler Hacı Bektaş olgusunun tarihsel dönemini, çağını, ortamını, koşullarını ön plana çıkarıyor, bilinmesini gerekli kılıyor. Çünkü, Hacı Bektaş Veli bir XIII. y. yıl Anadolu ürünüdür. Acaba nasıldır XIII. y. yıl Anadolusu ? . .

“Değişimin doğasını anlamak şimdi çok daha
zordur; çünkü bir zamanlar çok belirgin olan işaret
ve sinyalleri artık alamıyoruz. Attan inip arabaya
binmek mekanize ulaşım çağının gelmiş olduğunun çok
belirgin bir göstergesiydi. Şimdi ise değişim havadaki
saydam nabız atışlarının içine gizlenmiştir, göze görünmüyor.
Geçmişe geri çekilme çağrıları şaşırtıcı değildir. Ama geriye dönmek
için zaman artık çok geçtir. Çok şey biliyoruz. Yeni yol, bizim kararlı
ya da kararsız olmamıza bakmadan önümüzde uzanacaktır”.

—Jennifer James (Gelecek Zamanda Düşünmek, çev. Zülfü Dicleli, İst. 1997, s. 11.)

İnsanın “oluş” halinde bir varlık oluşu, “değişim”in ontolojik temelini teşkil etmektedir. İnsan, hem bir bütün halinde kendisi sürekli değişmektedir; hem de bu “oluş” sürecini sürekli değişen bir “ortam”da gerçekleştirmektedir. Bir başka ifadeyle, insan, değişimin hem süjesi, hem de objesidir. Ne var ki, insanın bu değişimin farkına varabilmesi pek kolay değildir. Tıpkı, hem kendi ekseni etrafında, hem de güneşin etrafında hızla dönen bir yerkürenin üzerinde yaşamamıza rağmen, dünyanın bu hareketlerinin farkında olmayışımız gibi. İşin ilginç yanı, insanlar asırlar boyu, güneşin dünyanın etrafında döndüğünü zannetmişlerdir. Dünyanın kendi ekseni etrafında dönerkenki hızı, ekvatorda saatte 1674 kilometredir; güneş etrafındaki hızı ise saniyede 29.8 kilometredir.

PROF. FUAD KÖPRÜLÜ’NÜN, F. W. HASLUCK’UN “BEKTAŞİLİK TETKİKLERİ” ADIYLA YAYINLANAN ESERİNE YAZDIĞI SUNUŞ YAZISI *

Prof. Fuad Köprülü

Anadolu’nun tarih ve etnografisine ait tedkikatın, yalnız memleketimizde değil Avrupa’da da ne kadar mahdut ve ne kadar ibtidai bir halde bulunduğu malumdur. “Ramsay”, “Luschan”, “Jacob” ve daha son zamanlarda “Menzel”, “Hasluck”, “Gordlevski”, “Babinger” gibi bazı müdekkiklerin mesaisine rağmen, bu geniş sahanın henüz tamamiyle bakir olduğunu söyleyebiliriz.Bu hususta yapılacak ilmi tetebbuların müsmir olabilmesi için nasıl bir usül takibi icab ettiğini ibtida 1922’de MOG Mecmuası’nda intişar eden “BEMERKUNGEN ZUR RELİGİONSGESCHİCHTE KLEİNASİENS” ünvanlı bir makalemde kafi derecede izah etmiştim.Bundan sonra 1923’te Paris’te toplanan Beynelmilel Dinler Tarihi Kongresi’ne arzettiğim “Bektaşiliğin Menşe’leri “ adlı muhtıranın baş taraflarında da şöyle söylemiştim:

Refik Engin (Tekirdağ Kılavuzlu Köyü)

Şeyh Bedredinin düşünce ve fikirleri gibi yaşıyan bir eseride kurduğu halen devam etmekte olan tarikatıdır.Ne yazık ki onun kurduğu ve halen yaşıyan tarikatı hala bilinmemektedir.Biz onu tanımak ve tanıtmak için dört yıldır araştırıp sesimizi duyurmak istiyorduk.

İlk defa Şeyh Bedreddin tarikatı ile ilgili yazım Cem dergisinin 41 .ci sayısında yayımlanmışt. O yıllarda Ehli Beyt tarikatlar için bir kıpırdama yılları olduğundan araştırmamızın tamamı dergide yazı çokluğundan yayımlanmamıştı. Ayrıca o günlerde bu tarikat ile elimdeki bilgilerde fazla değildi.Daha sonra NEFES dergisinin 35. Ci sayısında ŞEYH BEDREDDİN'E ANIT MEZAR YAPILMASINI İSTİYORUZ ' diye bir yazımız yayımlanmıştı.

Ne yazık ki bu konuda o günlerde bir girişim olmadı.Şu an bu ANIT MEZAR kampanyasının adına layık bir şekilde sonuçlanmasını diliyoruz.

Şahsen Şeyh Bedrediniler ile ilgim dedem Abdal Ahmet Babanın Şeyh Bedreddini yolu erkanını bırakıp Bektaşiliğe geçmesinden dolayıdır. Trakyadaki AMUCA KABİLESİ Şeyh Bedreddinin tarikatına sadık kalan hala devam ettirendir.Amuca Kabilesinin bu yolu devam ettirmesi ona olan sadakatındandır.Amuca kabilesi ile Şeyh Bedreddin köken olarak ta kan bağı

vardır.Amucalar kökenlerini Erturul Gaziye bağlamaktadrlar.Bedreddinin de nesli Selçuklulara dayandığı için törece bir ayrılık olmadığından sadık kalındığı sanılmaktadır. 1868 yılına kadar Amuca Kabilesi Şeyh Bedreddin tarikatına mensupmuş. Sonradan bir bölümü Bektaşiliğe geçmiş.Bu konuda Nefes dergisinde Trakyada bir Bektaşi dergahı ABDALAHMET BABA DER GAHI yazmızda geniş olarak ele almıştık.

Refik Engin (Tekirdağ Kılavuzlu Köyü)

Günümüzde Trakya'da ehl-i beyte bağlı tarikatları ikiye ayırabiliriz :

Bunlardan biri Balım Sultan evveli Bektaşi erkânına bağlı olan ocaklar ile Balım Sultan erkanına bağlı olanlardır.

Balım Sultan evveli Bektaşi erkanı uygulayan , Trakya'daki Ehli Beyt tarikatları şunlardır:

Seyyid Ali Sultan erkanı uygulayan Kızıl Deli Bektaşileri ve aynı tarikatın evladiye kolu olan , Ali Koç Baba Bektaşileridir.

Otman Baba ve Akyazılı Sultan Bektaşileri Trakya'da Babailer olarak bilinmektedirler.

Trakya ve Balkanlarda Hacı Bektaşi Veli sonrası Bektaşiler:

Seyyid Ali Kızıldeli Sultan yolu erkanına bağlı olan Er oğulları.

Bu topluma verilen bu ad'a sadece Mehmet Eröz'ün Alevilik ve Bektaşilik adlı eserinde rastladık. Halk ise kendilerine DAĞLI dendiğini söylüyorlar.

Seyyid Ali Sultan döneminde belli bir zaman kabilenin tümüne Kızıldeli denmiştir. Yörede bulunan Kızıldeli ırmağı hem kabileye hem de Seyyid Ali Sultan'a lakap olarak verilmiştir.

Bu kabilenin bir kısmı ise Bulgaristan'daki Alvanar,Veletler ve Küçükler köylerine yerleştirilmişlerdir. Bu yerleşimin Niğbolu kalesi fethinden sonra olması ihtimali yüksektir.

Kızıldeli Vakfı 1402 yılından başlayarak çeşitli zamanlarda bazı padişahlar tarafından varlığı kabullenilmiş ve gerekli yardımlar yapılmıştır. 1927 yılında Seyyid Ali Sultan KIZILDELİ VAKFINA bağlı yirmi dört köyün varlığı bilinmektedir. Bu köylerin isimleri şunlardır:

Refik Engin (Tekirdağ Kılavuzlu Köyü)

1.En büyük nedenlerin başında, göç olaylarıbirinci sırada yer almaktadır.Bu göçler hele zorunlu olarak yapılmışsa beraberinde bir çok sorunuda yanlarında getirmiştir. Halk arasında 93 harbi diye bilinen 1877 yılında Osmanlı devleti ile Rusya arasında yapılan savaş sonrası yaşanılan büyük göç nedeni ile bir çok kişinin kaybolmasına,ailelerin dağılmasına neden olmuştur. Değişik mekanlarda yaşıyan aynı kabile mensuplarının yeniden yeni yerlerinde değişik bir yapılanmıya gitmek zorunda kalışları etkenler arasında sayılabilir.Çeştli yörelerde gelen aynı kabile halkının değişik mekanlardan gelenleri farklı gibi görüp ayrıcalıkalr çıkardıkları bilinmektedir. Aynı kabile mensubu olmakla beraber yaşadıkları yerin etkisi ile bazı farklılıkları olan köy halkları yeni yerle rinde töre uygulamalarında zorluklar yaşamışlar.Bu nedenle doğan sorunların zaman içerisinde bir takım aksilikleri yaratmadan çözümlememesi aieleler arasında çözülmelere yol açmıştır.Öyleki aynı yöre gelenleri diğer yöre gelenleri ile kız alış verişini bile ilk zamanlarda yapama mışlar.Buna birde ikinci tarikatın mensuplarının (Amuca Kabilesin de) birbirilerinden kız alıp vermemeleri soğukluklara yol neden olmuş.Çözülmeler başlangıçta hep basit nedenler ile başlamış sonradan basit olarak görülen sorun çözülememiş.